Thuyền

Tác giả Nguyễn Đức Tùng: Sinh tại Quảng Trị, lớn lên và đi học ở Quảng Trị và Huế. Tốt nghiệp y khoa Đại học McMaster, Nội trú Đại học Toronto, Thường trú Đại học UBC, hiện định cư và hành nghề bác sĩ ở Canada. Làm thơ, dịch thuật, viết truyện, phê bình.

Thuyền là hành trình vượt biển của một người Việt vào những năm 80 của thế kỷ trước. Những dòng hồi ức đan xen cho người đọc hình dung được hoàn cảnh, bối cảnh một người di tản trái phép sau khi đã phải tiêu tốn rất nhiều tiền, vàng để được lên thuyền. Người thanh niên xưng “tôi” và bạn gái anh ta, cùng với khoảng 150 người đồng hành, đã gặp phải những “kiếp nạn điển hình”: bị trấn lột tài sản; bị nhồi nhét trong hầm thuyền chật chội, thiếu tiện nghi; gặp bão tố; bị hư hỏng thuyền; bị đi lạc; bị   , , quăng xuống biển; bị chết vì đói khát, tai nạn, bệnh tật... Bạn gái nhân vật “tôi” khi bị bọn cướp biển bắt đi sang thuyền của chúng (để làm nô lệ tình dục hoặc để mua bán) cô đã lao mình xuống biển tự vẫn. Nhân vật “tôi” cùng những người sót lại của cả đoàn, sau mười tám ngày lênh đênh trên chiếc thuyền hỏng nát, may mắn gặp được một thủy tàu đánh cá, kiêm nghề cướp biển cứu giúp, kéo thuyền cập bến một nước nhận tị nạn. Anh lang bạt qua các tại tị nạn ở Đông Nam Á, rồi sang Mỹ, sang Canada và định cư tại đó. Sau mấy chục năm, với những ký ức sang chấn chưa thể nhòa từ cuộc vượt biển khủng khiếp, người đàn ông trở về, đau đáu với những câu hỏi mang theo từ ngày ra đi càng lúc càng trở nên mông lung: Thực chất tự do đúng nghĩa là gì? Có thật ngày đó chỉ có một lựa chọn?

Thuyền gồm 55 chương nhưng đó không phải là tiểu thuyết chương hồi mạch lạc theo kiểu truyền thống mà là những tiểu tự sự phân mảnh đan xen, mỗi chương như một đoản văn vừa có vẻ rời rạc của những mảnh ký ức đơn lẻ vừa có mạch kết nối ngầm xuyên suốt mê cung ký ức đầy những ẩn ức và ám ảnh phức tạp. Chọn lựa một hình thức hư cấu, kết cấu phi tuyến tính, Thuyền đặc tả trạng thái sang chấn tâm lý, bất ổn thường trực của một người di tản mà quá khứ là nỗi đau, tương lai thì mờ mịt và hiện tại thì bất định. Thế nên, Thuyền không chỉ là thuật lại một hành trình sinh tử, mà còn là hành trình nội tâm bất tận, nơi nỗi đau, sự mất mát và nỗi niềm tha hương trở thành máu thịt của mỗi nhân vật, trở thành bài học cho thế hệ mai sau:

“… ký ức đối với tôi không phải chỉ là sự ghi lại quá khứ, việc gìn giữ những kỷ niệm thời thơ ấu, những đau buồn của tuổi trẻ, vàng son của tự do, mà còn là tấm bản đồ dành cho tương lai, cho con đường vận động về phía trước. Ký ức trở thành động lực cho những ngày sắp tới. Không phải chỉ những mất mát. Mà những mất mát cũng làm nên vốn liếng của thế hệ mai sau. Khi tôi trở về một ngõ hẻm có ngôi nhà sơn xanh xinh xắn, khi tôi đi dọc bờ biển những thị trấn ở Thái Lan, ở Việt Nam, Cambodia, Malaysia, không phải chỉ nỗi đau buồn thương tiếc dẫn tôi đi, mà còn cả niềm hy vọng rằng những ngày tháng đau khổ ấy sẽ được viết ra, được đọc, đọc lại một lần nữa bởi những người khác, đồng bào tôi, từ những hoàn cảnh khác, được thấu hiểu như trong ký ức của loài bướm kia về hàng cây phương bắc xa xôi, sáu tháng ngâm mình trong tuyết lạnh. Ký ức ấy sẽ được gửi cho con cháu của chúng, dẫn đường cho chúng, như ngôi sao trong đêm tối, như mùi hương của loài vật truyền tin tức cho nhau. Và gieo xuống trong những tế bào kia, tình yêu miên viễn…”

Thuyền mang dáng dấp của một tiểu thuyết tự sự đầy trải nghiệm của nhà văn – nhà phê bình Nguyễn Đức Tùng đồng thời cũng là một sự dụng công sáng tạo công phu của tác giả với những câu từ đầy chất thơ và chất xi-nê (điện ảnh), với cấu trúc độc đáo, khác thường.

Thuyền có đau thương, ly tán, đầy máu và nước mắt nhưng không có oán thán, hận thù.

Thuyền có bi kịch, ân hận, sám hối nhưng không có đổ lỗi hay buộc tội.

Thuyền, vì thế không thể đọc nhanh, không dễ đọc liền một mạch, nhưng chắc chắn sẽ khiến bạn phải đọc đi rồi đọc lại, rùng mình, uất nghẹn, ứa nước mắt, xót xa và tha thiết yêu thương về một giai đoạn lịch sử của dân tộc còn cần nhiều sự thấu cảm mà chúng ta không được phép lãng quên…